วิจารณ์วรรณกรรมเรื่อง “มีดประจำตัว” ตามทฤษฎีมาร์กซิสต์

วิจารณ์วรรณกรรมเรื่อง  “มีดประจำตัว”  ตามทฤษฎีมาร์กซิสต์

๑. ทฤษฎีวัตถุนิยมประวัติศาสตร์  (Historical Materialism)

                เรื่อง  “มีดประจำตัว”  นอกจากจะมีปัญหาทางด้านการแบ่งแยกชนชั้นทางสังคมอย่างเห็นได้ชัดแล้ว  ทางด้านการผลิตที่ชนชั้นกลางเป็นผู้อยู่เหนือกว่า  มีอำนาจมากกว่าในการซื้อขายในระบบทุนนิยม  นอกเหนือจากปัจจัย ๔  แล้วสิ่งที่มนุษย์ในยุคนี้ต้องการมาก  โดยเฉพาะพวกชนชั้นกลางที่ต้องการความมั่งคั่ง  เงินทองและอำนาจเหนือกว่าผู้อื่น  เพื่อเป็นพื้นฐานสำคัญในการผลิตของพวกเขา  ถือว่าเป็นการเห็นวัตถุยิ่งใหญ่กว่าสิ่งใด  ในเนื้อเรื่องกล่าวถึงความหิวกระหายของชนชั้นกลางที่ต้องการมีอำนาจและเงินทอง  โดยเป็นการแข่งขันกันทางสังคม  ใครมีมีดประจำตัวหรืออาวุธที่เรียกว่าอำนาจมากที่สุด  ก็ถือว่าเป็นผู้ยิ่งใหญ่ในวงการสังคมชั้นสูง 

                นอกจากมีดประตัวของพวกชนชั้นกลางทั้งหลาย  ผ้ากันเปื้อนหรือเกราะป้องกันความเสื่อมของอำนาจก็เป็นสิ่งที่ช่วยให้พวกเขาอยู่เหนือความถูกต้อง  ความยุติธรรมของสังคม  วัตถุทั้งสองสิ่งนี้ทำให้วกเขาสามารถกดขี่ข่มหงพวกชนชั้นล่างได้อย่างดี  ซึ่งเปรียบเสมือนเงินทอง  อำนาจ  และจิตใจอันชั่วร้ายที่คิดจะเอารัดเอาเปรียบอยู่ตลอดเวลา 

                นอกจากพวกชนชั้นกลางรุ่นใหญ่แล้ว  ในเรื่องนี้ยังกล่าวถึงพ่อแม่ที่พยายามสอนลูกให้รู้จักความสุขในการเอารัดเอาเปรียบผู้อื่น  สอนให้ลูกเห็นคุณค่าของวัตถุที่เกิดขึ้นตามความเจริญของยุคสมัยมากกว่าจิตใจมนุษย์ด้วยกัน  เป็นการสะท้อนสังคมที่ชนชั้นล่างมักถูกชนชั้นกลางเอารัดเอาเปรียบและกดขี่ข่มเหง  บางครั้งชนชั้นล่างหลายคนไม่มีทางต่อสู้นอกจากความตายที่จะหลุดพ้น

                ดังนั้นเรื่องนี้เหมือนเป็นการสะท้อนให้ผู้อ่านเห็นความเสียเปรียบของชนชั้นล่าง  และการพยายามดันตัวเองให้สูงขึ้นของชนชั้นกลาง  อีกทั้งความได้เปรียบทางด้านการผลิตและการลงของพวกชนชั้นกลางที่มีทั้งอำนาจและเงินทอง

๒. พัฒนาการของสังคม 

                พัฒนาการของสังคมที่มีในเรื่องนี้   เป็นการเจริญเติบโตของอำนาจของชนชั้นกลาง  ที่เกิดขั้นพร้อมกับเศรษฐกิจทุนนิยม  โดยเฉพาะในยุคนี้ที่มีสิ่งอำนวยความสะดวกมากมาย  ทั้งเทคโนโลยีและการค้าระหว่างประเทศ  การเป็นประเทศเปิดทำให้พวกชนชั้นกลางยิ่งมีโอกาสมากขึ้นในการขยายผลผลิตและอำนาจของตนเอง       

๓) สังคมในฐานะเป็นผลผลิตทางประวัติศาสตร์

                รูปแบบของสังคมเป็นผลผลิตของกระบวนการทางประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมของมนุษย์  ไม่ใช่เป็นไปตามธรรมชาติ  ในเรื่องนี้สะท้อนให้เห็นถึงการดำเนินชีวิตปกติของชนชั้นกลาง  ซึ่งเป็นผู้มีอำนาจในประวัติศาสตร์  คือ การต่อสู้ระหว่างกลุ่มต่างๆ โดยเฉพาะชนชั้นทางสังคม  ในที่นี้เป็นการต่อสู้แข่งขันกันทางสังคมและการผลิต  (เศรษฐกิจ)  มีความสัมพันธ์ทางอำนาจซึ่งเป็นผลผลิตจากการแข่งขัน “มีดประจำตัว”  เป็นอาวุธที่ใช้ในการแข่งขัน  “ผ้ากันเปื้อน” เป็นเสมือนสิ่งป้องกันไม่ให้ผู้อื่นรับรู้หรือเห็นร่อยรอยการกระทำที่ไม่ดีของตน ช่วยปกปิดความชั่วของตนไว้

                มีดประจำตัวเป็นอำนาจที่ประกอบไปด้วยความไร้มนุษยธรรม ในการเอารัดเอาเปรียบชนชั้นล่าง  ที่ใครๆต่างโหยหาและต้องการ  จากตัวอย่างข้อความในเรื่องที่ว่า “รักษามีดประจำตัวเอาไว้ให้ดีมันเป็นสิทธิ์ที่เจ้าจะได้กินเนื้อคนด้วยกัน”  (ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๙๘)  เป็นคำพูดของพ่อที่กล่าวกับลูกชาย ซึ่งได้รับมีดประจำตัวหลังจากที่ได้รับโอนบริษัทจากพ่อ ๒ บริษัท

                         

๔) ความสำคัญของพื้นฐานทางเศรษฐกิจ (Economic Base)

ความคิดที่ว่าสถาบันทางเศรษฐกิจ  มีความสำคัญเป็นอันดับแรกในสังคม  เจ้าของปัจจัยการผลิตเป็นผู้ได้ประโยชน์สูงสุด  ส่วนชนชั้นแรงงานถูกขูดรีด  เอารัดเอาเปรียบนั้นเป็นรากฐานสำคัญของระบบทุนนิยม

                บรรดาเหยื่อที่ถูกนำมาเป็นอาหารนั้นล้วนแล้วแต่เป็นชนชั้นล่าง ไร้อำนาจในการต่อรอง  ตัวอย่างคนรับใช้ในเรื่องนี้ ต้องก้มหน้าก้มตาทำหน้าที่อย่างเอ่ยปากประท้วงไม่ได้  เพราะงานที่ทำเป็นการ อำนวยความสะดวกให้กับนายจ้าง  และคอยบริการในสิ่งที่นายจ้างออกคำสั่ง  ให้คุ้มกับค่าตอบแทนที่ได้รับ แม้จะโดนกดขี่อย่างไรก็ตาม

ตัวอย่าง

ผมเรียกคนรับใช้ประจำโต๊ะกลับมาปลดผ้ากันเปื้อน ซึ่งเปรอะเลือดออกจากตัว

เขาลนลานมาพินอบยิ่งกว่าเดิม ภาพที่เห็นคงทำให้เขาตกใจ และคงสอนให้เขา

เชื่อฟังผมเป็นอย่างดีทีเดียว ถ้าเขาไม่อยากเป็นอย่างร่างที่ถูกรุม

                                                                                (ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๙๕)

                       

๕. การแบ่งแยกชนชั้น (Class Division)

ในสังคมสมัยใหม่ประกอบด้วยสองชนชั้น โดยชนชั้นที่เป็นเจ้าชองปัจจัยการผลิต มีเงิน มีทุน มีกฎหมายอยู่ในมือของตนจะแสดงอำนาจที่อยู่เหนือชนชั้นกรรมกรไร้สมบัติ การแบ่งแยกชนชั้นแบบนี้เป็นเพราะพื้นฐานทางทรัพยากรอำนาจและผลประโยชน์ที่ต่างกัน

 เนื้อเรื่องมีดประจำตัวแสดงให้เห็นกลุ่มคนที่มีอำนาจ  ซึ่งเป็นเพียงกลุ่มหนึ่งในสังคม แต่มีอำนาจ  มีชื่อเสียง เกียรติยศ  มีการศึกษา และมีสิทธิ์ที่จะมี “มีดประจำตัว” ส่วนคนชั้นล่างที่มีอยู่มากมายมหาศาลนั้นยังประสบกับความจน  เป็นฝ่ายถูกกระทำเสมอเพราะไม่มีสิทธิ์มีเสียงพอที่จะแสดงความคิดเห็นได้ทั้งยังถูกมองว่าเป็นคนชั้นต่ำ  ชี้ให้เห็นความไม่เท่าเทียมกันของสังคม การแบ่งแยกชนชั้นของคนในสังคม  ดังตัวอย่าง

เขาได้รับอนุญาตให้มีสิทธิ์มีมีดประจำตัวได้ซึ่งน้อยคนนักที่จะได้รับโอกาสเช่นนี้

ถ้าเทียบกับพลเมืองที่มีทั้งหมดในเมืองของเรา เราเป็นเพียงกลุ่มคนหยิบมือเดียว

ที่มีสิทธิ์มีมีดประจำตัว ที่เหลือนอกนั้นเป็นมนุษย์ชั้นต่ำ

(ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๘๓)

๖. ความแปลกแยก(Alienation) ภายใต้ทุนนิยม

                ความแปลกแยก เป็นภาวะที่คนรู้สึกว่า ศักดิ์ศรีหรือค่าความเป็นมนุษย์ของตนเองนั้นถูกลดทอนลงไป

เนื้อหาของ มีดประจำตัวแสดงให้เห็นการเอารัดเอาเปรียบ การกินเลือดกินเนื้อของประชาชนที่ไม่มีสิทธิ์มีเสียงในการต่อสู้  

                                ร่างของชายคนหนึ่งนอนอยู่บนเตียงโลหะกำลังถูกเข็นเข้ามา ร่างกายของเขาไม่มีอะไร

ปกปิดนอกจากปลอกเหล็กที่ที่ยึดไว้ตรงกลางลำตัว  แขน ขา ส่วนหัวถูกคลุมด้วยกล่องโลหะสี่เหลี่ยม

มาถึงคอยึดติดกับเตียง  ไม่มีใครเห็นหน้าเขา  ไม่มีใครรู้ว่าเขาเป็นใคร เตียงแรกผ่านไป

 เตียงสองผ่านไป ทุกสิ่งคล้ายกับเตียงแรก...

                                                                                                (ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๙๑ )

ร่างนั้นสะบัดดิ้นเร่าๆ แต่ก็ไม่สามารถหลุดพ้นจากพันธนาการของปลอกเหล็ก

                                                                                                (ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๙๒ )

ภาพของคนหลายคนเป็นเพียงคนเล็กน้อยที่ไม่มีใครรู้จัก ไม่มีสิทธิ์มีเสียง   ไม่มีกระทั่งสิทธิ์

อุทธรณ์ขอชีวิต ต้องกลายเป็นกลายอาหารอันโอชะของคนชั้นสูง เหยื่อหลายคนถูกพันธนาการ ต้องอยู่ภายใต้ข้อจำกัดจนไม่สามารถจะดิ้นให้หลุดได้  นี่เป็นสิ่งที่ชี้ให้เห็นว่าชนชั้นที่ไร้ซึ่งอำนาจ  ไร้ปากเสียง ย่อมตกเป็นเหยื่อของคนที่มีอำนาจ 

เรื่องสั้นเรื่องนี้สะท้อนความแตกต่างระหว่างชนชั้น เป็นการทำให้ผู้อ่านตระหนักว่า ในสังคมของ

เรายังมีช่องว่างที่ทำให้ผู้มีอิทธิพลฉวยโอกาสจากคนที่ไร้ปากเสียงอยู่มาก  เรื่องนี้ไม่ได้แสดงให้เห็นการลุกฮือขึ้นปฏิบัติของชนชั้นล่างหรือชั้นกรรมาชีพ  แต่เป็นกระจกที่สะท้อนภาพของความแตกต่างระหว่างชนชั้น  และสร้างสำนึกให้ผู้อ่าน

๗. การวิเคราะห์อุดมการณ์

มาร์กซ มองว่าค่านิยมและปทัสถานมีลักษณะเป็นอุดมการณ์ ในแลงที่สะท้อนถึงผลประโยชน์ของชนชั้นสูง  ความเชื่อ  ศีลธรรม กฎหมาย ต่างๆ  ถูกนำมารองรับความถูกต้องให้กับอำนาจของชนชั้นเหมือนกับ การใช้ “ผ้ากันเปื้อน” มาเป็นโล่กำบัง เพื่อไม่ให้ความผิดแปดเปื้อนตนเอง  ทั้งที่สิ่งที่กินดื่มเข้าไปนั้น เป็นเลือดเนื้อของคนเป็นๆ เป็นชีวิตของคนที่ไร้ทางต่อสู้  

ภรรยาของผมจัดแจงผูกผ้ากันเปื้อนให้ลูกชาย ซึ่งเธอเป็นคนเลือกซื้อมาสำหรับ

วันนี้โดยเฉพาะ    เธออวดผมตอนเย็น มันเป็น “ผ้ากันเปื้อน” ตัดเย็บด้วยฝีมือประณีต 

สีเทาทึม ดูสง่าตามแบบฉบับของลูกผู้ชาย

(ชาติ  กอบจิตติ. ๒๕๒๗ : ๑๘๘ )